Ánh nhìn xuyên lịch sử của một bức chân dung dang dở

Năm 1965, hoạ sĩ Alice Neel gặp một chàng trai tên James Hunter ở Manhattan. James sắp sửa lên đường đến chiến trường Việt Nam, và Alice thuyết phục anh ngồi làm mẫu. Một tuần sau, anh phải rời đi và vĩnh viễn không trở lại.

Những tác phẩm chưa hoàn thiện thường toát ra một vẻ đẹp bí ẩn, làm đầu óc con người không nguôi suy nghĩ và cố gắng lấp đầy. Nhân vật của Michelangelo như muốn xé tung khối đá để được sinh thành và kiếm tìm cách thức để khám phá bản chất của chính chúng. Dẫu bản chất hình dáng luôn ẩn sẵn trong đá theo quan điểm của Michelangelo nhưng xem ra có những tồn tại chính ông cũng không thể thay chúng hoàn thành cuộc hiện sinh. Những nhân dạng của Kafka rơi vào một trạng huống quẩn quanh, chơi vơi không rõ họ thuộc về đâu và phải làm gì cho sự tồn tại của họ. K đột ngột rơi vào thế lưỡng nan không biết nên trở thành người của lâu đài hay người của ngôi làng và câu chuyện im bặt trước các khoảng trống không bao giờ viết nốt. Bản nhạc của Schubert đẹp như một viên ngọc thô nhám. Vì những lý do khác nhau, các nghệ sĩ không thể hoàn thiện tác phẩm và chừa ra khoảng trống khiến ta không ngừng mường tượng. Chúng ta cố gắng tưởng tượng những kịch bản hoàn thiện cho các tác phẩm, cùng lúc đó cũng bị hớp hồn bởi vẻ đẹp ma quái của sự dở dang...

Trong một số trường hợp khác, những chỗ không hoàn thiện đóng vai trò như những ẩn dụ và tuyên ngôn. Năm 1965, hoạ sĩ Alice Neel gặp một chàng trai tên James Hunter ở Manhattan. James sắp sửa lên đường đến chiến trường Việt Nam, và Neel thuyết phục anh ngồi làm mẫu. Một tuần sau, anh phải rời đi và vĩnh viễn không trở lại.

Neel ký tên lên mặt sau tấm toan và xem bức chân dung như một tác phẩm hoàn thiện. Lúc này, những khoảng trắng trở thành một thông điệp đầy đau đớn về chiến tranh và mất mát. Cái nhìn khắc khoải của James nhắc nhở chúng ta rằng chiến tranh không mang gương mặt anh hùng nào cả, ở đó chỉ có những thân phận mãi mãi không thể viết được đoạn kết cho cuộc đời mình.

Chân dung theo một ý nghĩa nào đó trong thời Phục Hưng đó là sự phơi bày, biểu trưng cuộc đời của một con người. Trong đó nhân vật ngồi lặng lẽ giữa khung tranh nhìn vào kẻ quan sát mình và trước mặt kẻ trong tranh phơi bày các biểu tượng, đồ vật kể thay cuộc đời mà hắn đã tồn tại. Nhưng cuộc hiện sinh không thường lúc nào cũng dễ dàng cho phép người nghệ sĩ phác họa toàn vẹn được nó, cuộc đời không dễ dàng để được tổng kết và hoàn thành thực sự.

Theo cách đó Alice Neel đã ký tên xác nhận sự hoàn thành của một bức tranh không-bao-giờ-hoàn-thành như một ẩn dụ của chính tồn tại của con người, của cuộc sống với vô hạn khả năng.

Hiếu Y & Vương An Nguyên