Rachel Whiteread thực hành cô đặc những vùng ký ức

Thực hành nghệ thuật của nghệ sĩ Whiteread kích hoạt ý thức và cảm giác cho cơ thể con người qua việc trải nghiệm sâu sắc hơn về các khoảng trống trong lòng sự vật. Chúng ta thường chỉ chú ý đến vật thể, cơ thể con người như những khối nguyên đậm đặc nên ta thường quên lãng cảm giác về các khoảng trống rỗng trong lòng các vật thể và ngay trong chính cơ thể chúng ta. Mà thật ra chính những khoảng trống mới là thứ giúp cơ thể vận hành: khoảng trống cho máu lưu thông, khoảng trống giúp phổi chứa đựng không khí để hô hấp...

Khoảng không - hay negative space - là thứ người ta thường bỏ qua khi tiếp xúc với một sự vật. Chúng ta khen ngợi một ngôi nhà là đẹp vì ấn tượng trước màu sắc, trang trí và hình khối có thể thấy được trên các bề mặt của căn nhà. Tuy nhiên có những chiều kích vô hình mà ta không chỉ dùng thị giác là có thể thấy được ví như: không gian trống rỗng nơi ta bước đi, quá trình con người chung đụng với các sự vật, sự hao mòn và nứt gãy nơi góc khuất của căn nhà, rồi cả ký ức và cảm xúc. Chính những cái vô hình, cái khoảng trống trong các căn phòng, các chất chứa xúc cảm như thế mới là "nơi con người sinh sống" và khiến một căn phòng trở thành một "ngôi nhà".

Whiteread mang hình dạng vật thể cho những khoảng không. Bà sử dụng kỹ thuật đúc (casting) để tạo ra những vật thể từ khoảng trống trong lòng những đồ vật thông thường. Các khoảng không này là thứ quá quen đến nỗi tư duy con người thường tự động phớt lờ chúng. Vậy nên nghệ sĩ đưa ra trước mắt người xem những khoảng không bị cô đặc từ bên trong lòng những chai lọ, lòng bàn ghế, khoảng không của căn phòng và thậm chí là không gian mà một ngôi nhà chứa đựng. Quy trình cô đặc này được Whiteread mô tả giống như "ướp xác không khí trong phòng". 

Có một khía cạnh nhân vị trong những sáng tác của Whiteread. Đồ vật được tạo ra để con người sử dụng và dấu vết thời gian trên đồ vật chính là phản chiếu các bằng chứng về sự hiện hữu của con người. Khi đóng băng khoảng không trong và quanh sự vật, bà cũng lưu trữ lại lịch sử tồn tại của các số phận và bằng chứng về thân phận con người đã gắn bó với các sự vật này. Tiêu biểu là Tác phẩm tưởng niệm nạn nhân diệt chủng Maquette for Judenplatz Holocaust Memorial 1995 và các vật đúc từ ruột các gối nệm nơi đã giữ lại các nếp gấp chứa dấu vân tay ... nay đã trở thành bằng chứng cho cái chết và khoảng trống mà một cá nhân không còn hiện hữu có thể để lại.

Như vậy, tác phẩm của Whiteread là cố gắng của một người nghệ sĩ để làm rõ các dấu mốc riêng trên các sự vật tưởng không có gì đặc biệt. Dấu mốc để diễn đạt các tính chất độc nhất của những gì mà lịch sử và cuộc đời để lại lên những đồ vật tầm thường, hoặc  lên những món đồ vô bản dạng - những thứ vốn không có những đặc điểm nhận dạng riêng vì chúng là các đồ vật ban đầu được sản xuất hàng loạt.

Hiếu Y